Orosius, VII
Edition: Karl Zangemeister, 1882
Caput 36
1 Anno ab urbe condita MCXLVIIII Arcadius Augustus, cuius nunc filius Theodosius orientem regit, et Honorius Augustus frater eius, cui nunc respublica innititur, quadragensimo secundo loco commune imperium divisis tantum sedibus tenere coeperunt; vixitque Arcadius post patris excessum annis duodecim imperiique summam Theodosio filio parvo admodum moriens tradidit.
2 interea Gildo comes, qui in initio regni eorum Africae praeerat, simul ut defunctum Theodosium comperit, sive (ut quidam ferunt) quadam permotus invidia Africam orientalis imperii partibus iungere molitus est,
3 sive (ut alia tradit opinio) minimam in parvulis spem fore arbitratus - praesertim cum absque his non facile antea quisquam pusillus in imperio relictus ad maturitatem virilis aetatis evaserit istique propemodum soli inveniantur, quos ob egregiam patris ac suam fidem et divisos et destitutos Christi tutela provexerit - Africam excerptam a societate reipublicae sibi usurpare ausus est, gentili magis licentia contentus quam ambitu regiae affectationis inflatus.
4 huic Mascezel frater fuit, qui novarum rerum molitiones in fratre perhorrescens, relictis apud Africanam militiam duobus filiis adulescentibus in Italiam rediit. Gildo, et absentiam fratris et praesentiam filiorum eius suspectam habens, adulescentes dolo circumventos interfecit.
5 ad hunc iam ut hostem bello insequendum Mascezel frater missus est, quem idoneum procurandae reipublicae fore propriae orbitatis recens dolor pollicebatur. igitur Mascezel, iam inde a Theodosio sciens, quantum in rebus desperatissimis oratio hominis per fidem Christi a clementia Dei impetraret, Caprariam insulam adiit, unde secum sanctos servos Dei aliquot permotos precibus suis sumpsit: cum his orationibus ieiuniis psalmis dies noctesque continuans sine bello victoriam meruit ac sine caede vindictam.
6 Ardalio fluminis nomen est, quod fluit inter Theuesten et Ammederam civitates; ubi cum parva manu, hoc est cum quinque milibus (ut aiunt) militum, contra septuaginta milia hostium castra metatus, cum interiecta mora excedere loco oppositasque praeiacentis vallis angustias transgredi vellet,
7 incurrente nocte beatum Ambrosium episcopum Mediolani paulo ante defunctum per somnium sibi videre visus est significantem manu et inpacto ad humum ter baculo dicentem: hic, hic, hic. quod ille prudenti coniectura intellexit merito adnuntiantis fidem victoriae, verbo locum, numero diem significare.
8 substitit ac tertio demum die post noctem orationibus hymnisque pervigilem ab ipsis caelestium sacramentorum mysteriis in hostem circumfusum processit;
9 et cum ad eos, qui primi occurrerant, pia pacis verba iactaret, signiferum quendam insolenter obsistentem et iamiamque pugnam excitantem gladio percussit in bracchio eumque manu. debilem ipso vulnere coegit pronum inclinare vexillum.
10 quo viso reliquae cohortes deditionem iam fieri priorum existimantes certatim sese ad Mascezelem signis tradidere conversis. barbari, quorum magnam multitudinem Gildo ad bellum deduxerat, defectu militum destituti in diversa fugerunt.
11 Gildo et ipse fugam molitus arrepta navi ut in altum provectus ac deinde revocatus in Africam est, post aliquot dies strangulatus interiit.
12 periclitaremur sub tantorum miraculorum relatu quasi praesumpta mentiendi inpudentia, nisi adhuc vocem nostram conscientia eorum, qui interfuere, praecurreret. nullae aguntur insidiae, nulla corruptio; septuaginta milia hostium vincuntur paene sine pugna; fugit victus ad tempus, ne plus audeat victor iratus; transportatur in diversum locum, ut nesciat frater occidi, quo vindicatur occiso.
13 sane idem Mascezel elatus rerum secundarum insolentia, posthabito sanctorum consortio, cum quibus antea Deo militans vicerat, etiam ecclesiam temerare ausus est atque ex ea quosdam non dubitavit extrahere. secuta est poena sacrilegum. nam isdem superstitibus atque insultantibus, quos ab ecclesia ad poenam protraxerat, post aliquantum tempus solus ipse punitus est probavitque in se uno, ad utrumque semper divinum vigilare iudicium, quando et, cum speravit, adiutus et, cum contempsit, occisus est.